Weinig tijd gehad voor Tupperware Steampunk van de week. Werk en Bioshock Infinite
(onderzoeksdoeleinde uiteraard) stonden in de weg. Ook heb ik eindelijk
weer wat inspiratie voor mijn manuscript van een
Steam/cyberpunkich-achtig boek , dus daar wil ik ook aan werken. Te veel
te doen en te weinig tijd om het in te doen.
Daarom heb ik vandaag
een verhaal. Oorspronkelijk geschreven voor Fantastels 2012 en mijn
eerste steampunk verhaal. Zelf ben ik er vrij trots op en zie het als
mijn beste tot nu toe. Anyway, hier is de verbeterde versie. Misschien
dat ik het hele verhaal op een dag vanaf de eerste regel helemaal
opnieuw schrijf zodat er meer actie in zit, maar voorlopig ben ik
tevreden.
Daarin is echter het
commentaar van één jurylid niet mee genomen. Aan haar commentaar was
gewoon duidelijk te zien dat ze het niet begreep. Het andere jurylid
weer wel.Ik zou het met één regel kunnen veranderen, maar dan vind ik
dat ik mijn lezers te kort doe.
Niemand zit immers te wachten op een opmerking als; 'Kijk. Die sinaasappel is oranje.'
Maar misschien ligt dat puur aan mijzelf.
Laat alstublieft uw
commentaar etc. achter en als jullie mijn artikelen leuk vinden, deel ze
alstublieft op facebook en/of andere media.
De Tandwielen van Fortuin
Inspecteur
Glysine huiverde toen hij zijn hoofd uit het portier van de koets stak waar de
smog als een groene waas over de kinderkopjes dreef. Met weerzin drukte hij een
bundeltje kruiden tegen zijn neus terwijl hij uitstapte. De smog was een
typisch verschijnsel sinds de gemeente Amsterdam de straatverlichting met die
verfoeide gaslantaarns had vervangen.
De klokken van de Oude Kerk kondigden het elfde uur aan toen hij zich op
het portaal begaf van het politiebureau aan het Damrak.
Glysine keek omhoog naar de kerkklok en lispelde. ‘Zo laat al?’
Een zeppelin zweefde langs de toren met daarop een verlichte plakposter, dat
prijkte: “Draag Haemers Horloges.”
Ironisch, dacht Glysine. Dit zou ongetwijfeld de laatste keer zijn dat hij reclame
van het horlogemerk te zien kreeg.
Ongeduldig
liep de inspecteur het bureau binnen waar hij door hoofdagent Skagen werd
opgevangen. ‘Is het waar?’ vroeg de inspecteur. ‘Ze hebben hem eindelijk
gearresteerd?’
‘Jawel,’ antwoordde Skagen. ’Aangegeven door zijn bloedeigen vrouw. Ze had
zelfs open gedaan voor de agenten.’
Glysine knikte en zei: ‘Ik wil hem zien.’
‘Hij is helemaal van u… Oh, wacht.‘ De hoofdagent graaide in de binnenzak van
zijn lange jas en haalde een medaillon te voorschijn om aan de inspecteur te
overhandigen. ‘Ze gaf dit mee.’
Nieuwsgierig klapte Glysine het medaillon open. Het was een klein horloge met
een dubbele deur, met kristallen deurknopjes, onderin de wijzerplaat – erg
kunstig.
‘Een vlinderhorloge?’ opperde Glysine. Haemer had zijn fortuin verworven met de
verkoop van deze uurwerken. Vooral onder de regentenfamilies van de grote
steden waren deze horloges bijzonder gewild.
‘Wat is er zo bijzonder aan deze?’ vroeg de inspecteur.
Skagen haalde zijn schouders op. ‘Vraag het aan Haemer.’
Op
de gang liepen ze commissaris Schauwer tegen het lijf, die zich had gekleed in een
deftig galauniform, alsof hij de koningin zou ontvangen. Hij droeg zelfs een
vergulde sabel aan zijn heup.
‘Ah, Glysine. Daar ben je dan,’ riep hij gejaagd. ‘In burger? Wat als de
burgemeester, of de minister langskomt? Realiseer jij je hoe belangrijk dit is?’
‘Uiteraard meneer, maar ik ben meer geïnteresseerd in de berechting van de
Horlogemaker dan de politieke neerslag van zijn arrestatie.’
‘Neerslag? Neerslag?’ foeterde de commissaris. ‘Een van zijn horloges heeft de Duitse
ambassadeur gedood vlak voor de vredesbesprekingen in Den Haag! Wist jij niet
dat het de rede is waarom de Duitsers het verdrag van Versailles hebben
aanvaard? Ze waren bang dat hetzelfde met de keizer zou gebeuren.’
‘Als u het zegt,’ reageerde Glysine ongelovig.
‘Nou. Hoe laat is het? Ik wil mevrouw Haemer persoonlijk ontvangen.’
‘Heeft u geen horloge, commissaris?’
Hij trok zijn bovenlip op: ‘Nee, natuurlijk niet! Voor je het weet krijg ik ook
een tandwiel in mijn nek. Dat zou een ramp zijn... Neem dat oproer van die
arbeiders van afgelopen week,’ benadrukte hij met een opgestoken vinger.
‘Armoedzaaiers! Ik zweer je Glysine. Zonder mij zouden ze een tweede Parijse
Commune hebben opgericht in Amsterdam, of een revolutie hebben ontketend als in
Rusland.’
‘Wat
is hij toch een blaaskaak,’ bemerkte Skagen toen ze verder liepen.
‘Dat kan wel zijn,’ opperde Glysine. ‘Maar hij is niet zo dom als hij overkomt.
Zonder hem was ons korps waarschijnlijk nog steeds onderbezet en over budget.’
‘Zal best.’ Skagen hield halt voor een zware celdeur. ‘Hier is die dan,’ zei de
hoofdagent en opende het kijkluikje in de deur.
Glysine gluurde naar binnen.
Daar zat hij, de vermeende Horlogemaker, gekleed in een vlekkeloos wit hemd en
een fraai gilet. De verdachte leek zich niet bewust te zijn van hun
aanwezigheid en tuurde duim draaiend voor zich uit met een zelfingenomen grijns
op zijn gezicht. Glysine interpreteerde het als de blik van een man die
jarenlang ongestraft zijn gang kon gaan. Hij sloot het luikje en schoof zijn
bril tegen zijn neusbrug. ‘Ik kan het nog steeds niet geloven. Hij is de
Horlogemaker?’
‘In iedereen schuilt een moordenaar,’ antwoordde Skagen. ‘Zelfs de rijke.'
‘Maar waarom?' vroeg Glysine. ‘Wat is zijn motivatie?’
‘Wat ik mij afvraag is waarom het zolang heeft geduurd om hem te vinden. Konden
ze die horloges niet herleiden naar Haemer?’
Glysine schudde zijn hoofd. ‘Nee, hij kopieerde horloges uit allerlei ateliers.
Deze waren tot in het kleinste detail identiek aan de originele. Maar hoe hij
dat geflikt heeft is een raadsel.’
‘Als u het zegt. Zullen we het maar eens aan hem gaan vragen?’
‘Graag. Wanneer is zijn raadsheer hier?’
‘Die komt niet,’ zei Skagen. ‘Hij hoefde er geen. Misschien realiseert hij dat
zijn situatie hopeloos is.’
Glysine vroeg het zich af. Na een diepe zucht schoof hij zijn bril tegen zijn
neusbrug en trok zijn overjas recht. ‘Ik ben er klaar voor,’ zei hij waarop
Skagen hem binnen liet.
Op het moment dat hij de eerste stap in de cel zette, voelde hij de loensende
blik van de Horlogemaker. Terloops observeerde de inspecteur de uitdrukking op
zijn gezicht, terwijl hij zijn schrijfgerei uitlegde op de tafel - God mocht
weten waarom hij zo zelfverzekerd was. Wat ging er om achter die apathische
blik? Zijn atelier was geruïneerd, ongeacht of hij schuldig werd bevonden of
niet
De inspecteur ging zitten en schoof zijn handen ineen. ‘Wat is er zo amusant
als ik vragen mag, heer Haemer?’
‘Het spijt me. Wat zei u?’ vroeg de verdachte met een hand achter zijn oor. ‘Ik
ben nog al hardhorend.’
‘Wat is er zo grappig? Mijnheer!’ riep hij nogmaals.
‘Oh.’ De verdachte rechtte zich. ‘Niet bijzonders. Ik meende al dat, vergeef
mij de uitdrukking… het een kwestie van tijd was eer u mij zou vinden,’
reageerde hij smalend. ‘Alles liep kennelijk niet even soepeltjes aan uw kant.’
Glysine knikte bedenkelijk. Het was inderdaad pijnlijk hoe lang hij op vrije
voeten was geweest. Zes jaar lang viel de elite van Nederland ten prooi aan
zijn uurwerken. ‘Dus, was dat een bekentenis?’ vroeg Glysine. ‘Bent u de
Horlogemaker?’
Haemer leunde ontspannen naar achteren. ‘Zo noemen de dagbladen mij. Ik geef
persoonlijk de voorkeur aan de titel, uurwerktechnicus.’
Glysine zijn bril af en wreef over zijn gezicht. ‘Waarom?’ vroeg hij
hoofdschuddend. ‘U heeft een succesvol bedrijf en bent getrouwd... Waarom?’
De uurwerktechneut liet zijn hoofd naar achteren hangen. ‘Dat is een lang
verhaal.’
‘Ik heb de tijd,’ zei Glysine.
De verdachte grinnikte: ‘De tijd…’ Plots was het lachen hem begaan en vroeg:
‘Heeft u wel eens het idee dat we niets meer zijn dan onderdelen van een groter
geheel?’
‘Ik draag normaal een uniform,’ antwoordde de inspecteur om hem te plezieren.
‘Wat denkt u zelf?’
‘Nee, ik bedoel...’ Zijn stem klonk ineens ernstig. ‘Hebt u nooit het idee dat
u alleen maar relevant bent omdat je een zekere… plaats inneemt?’
‘Zoals een tandwiel in een horloge, mijnheer?’
‘Pardon, als wat?’ vroeg Haemer met een hand achter zijn oor.
‘Een tandwiel!’
‘Ah.’ Hij knikte beleefd. ‘Als u wilt. Je bent iemands eega, iemands collega,
iemands meester, of leerling. Iedereen staat in verband met elkaar als een
raderwerk.’
Met een diepe zucht zette Glysine zijn bril op en pakte zijn pen erbij. ‘Leg
dat eens uit.’
Met een grijns op zijn gezicht leunde Haemer naar
achteren en kruiste zijn benen.
“…Zeven
jaar geleden was ik een leerling van de beroemde meester Thomas Terpvinger.”
‘Pardon,’
onderbrak Skagen hem. ‘Was u de leerling van, De Terpvinger?’
‘Dat zeg ik toch, agent,’ zei Haemer minschattend. ‘De grootste snobs van
Amsterdam kwamen naar ons atelier in de Herenstraat om zich van horloges te
voorzien.’
‘Is dat het?’ vroeg Glysine op zijn beurt. ‘Wilde u uw veroordeelde meester
wreken?’ Haemer sloeg op zijn knie terwijl hij in lachen uitbarstte. ‘Welnee.
Verre van…’
“Jaren terug werkte ik in meester Terpvingers
atelier aan mijn eigen project. Mijn meesterwerk was bijna klaar en ik stond op
het punt de wijzerplaat aan te brengen toen de bel van de winkeldeur rinkelde.
Ik ben geen winkelman, zelfs toen niet. Daarnaast ben ik slecht in gezichten en
herkende de snob niet toen hij binnenkwam. Een dergelijk regent met een dun
snorretje en een zwart fluwelen overjas. U kent ze wel.
‘Zo,
jongeman,’ begon hij. ’Waar is uw meester?’
‘Hij is de wereld over voor een bijzondere bestelling,‘ loog Ik. ‘Kan ik
misschien een boodschap aannemen?’
De heer keek me gekrenkt aan. ‘Zo, zo. Uw meester zou reeds een zakhorloge voor
mij hebben vervaardigd.’
Toen schoot het me te binnen. ‘Oh, maar of die klaar is, mijnheer.’ Zonder me
te excuseren dook ik de werkplaats in en haastte me weer terug. ‘Hier is uw
vergulde zakhorloge, mijnheer. Met platina-wijzers en met smaragd ingelegde
wijzerplaat.’
Hij trok één van zijn dikke wenkbrauwen op. ‘Zo… Heeft uw meester die onderweg
gemaakt?’
‘Eh, Nee. Ik heb hem gemaakt …Ik bedoel afgemaakt,’ corrigeerde ik mijzelf.
‘Uiteraard heeft mijn meester het uurwerk vervaardigd …en de mooiste
decoraties.’
‘Juist, heel goed,’ regeerde de heer ongelovig. ‘In dat geval ben ik bereid u zevenhonderd
gulden te betalen.’
‘Zeven!’ schoot tussen mijn lippen door. ‘Mijnheer, de afgesproken prijs was
twaalfhonderd.’
‘Dat was voor een volledig meesterwerk, knul! Niet een afgeraffeld prulletje.
Je mag blij zijn dat ik deze überhaupt nog afneem.’
Prulletje! Ik moest mijn woede doorslikken. Dagen en nachten had ik op dat stuk
gezwoegd. Na al die jaren was ik niets minder dan een meester, maar mijn trouw
aan Terpvinger was sterker dan mijn was ambitie om de titel aan te nemen...
Voorlopig.
Beschroomd ging ik akkoord met de prijs omdat de
zaken minder liepen dan gebruikelijk. Dat was al zo voordat mijn meester zich
had teruggetrokken in zijn werkplaats.
Net
had ik het geld opgeborgen toen de bode binnenkwam en mij op vrolijke wijze
begroette: ‘Goedendag, meneer Haemer. Is uw meester al terug?’
Ik zuchtte - nooit kwam iemand voor mij, al was het maar om een wijzer recht te
buigen of een ketting in te korten. Altijd vroegen ze om Terpvinger, die
dergelijke reparaties weer aan mij delegeerde.
‘…Nee, nog steeds niet. Kan ik iets voor hem aannemen?’
‘Ja, ik heb hier een pakketje voor hem.’
‘Oh.’ Nieuwsgierig nam ik de doos aan. Bovenop las ik van het plakbiljet af;
Baudot Elektrische Systemen.
Meester Terpvinger was een traditionele ambachtsman. Wat moest hij met
elektronica?
Ondanks dat mijn meester me had verboden om hem te storen liep ik de krakende
trap af naar de kelder en klopte zachtjes op de deur. ‘Meester, ik heb wat voor
u!’
‘Ik wil niet gestoord worden,’ riep zijn gedempte stem.
‘Ik heb een pakketje dat met spoed is verstuurd door Baudot!’
Een stoel verschoof toen ik de naam noemde. De deur werd opengetrokken en zijn
bleke gezicht kwam op me af. Tervinger staarde mij aan met zijn doffe ogen.
‘Het is er? Geef hier!’ Hij griste het pakketje uit mijn handen en hield het
etiket tegen zijn neus aan. ‘Eindelijk!’
Zo ongeduldig had ik mijn meester nooit meegemaakt en ik werd nog
nieuwsgieriger naar zijn project.
‘Meester, mag ik vraa-’
‘Niet nu,’ brabbelde Terpvinger en gooide de deur achteloos achter zich dicht.
Met
de zool van mijn schoen hield ik de deur tegen.
Nadat ik had gecontroleerd of de kust veilig was sloop ik naar binnen.
Verborgen blijven was geen probleem. Meester Terpvinger was oud en slechtziend,
tegen het punt aan dat hij niet langer kon werken. Alleen met behulp van een
bril met voorschuiflenzen kon hij zijn ambacht nog beoefenen.
Het
zou niet lang meer duren voordat hij zijn atelier aan mij over zou dragen.
Ik had me voorgenomen om op die dag mijn meesterstuk bij het gilde te presenteren
zodat mijn meesterschap zou worden erkend. Het was nog maar een kwestie van
tijd.
Een paar weken eerder had Terpvinger zich echter plots teruggetrokken in zijn
kelder zonder zich te verklaren. Het beviel me niet, maar hij was mijn meester.
De man die mij, een arme jongen, in de leer had genomen. Zonder hem was ik
nooit zover gekomen. Maar ook mijn geduld had grenzen.
Beneden trof ik mijn meester aan in het lamplicht, gebogen over een machine met
een lopende band. Daarboven torende iets uit dat glom in het duister. Het leek
net een spinachtige autonom, uitgerust met acht dunne armen die waren
voorzien van fijn gereedschap die als uitvouwbare zakmessen aan de uiteinden
waren bevestigd.
‘Ben
jij dat Eron?’ vroeg mijn meester terwijl hij als een mol rondkeek onder de kap
van de machine.
Met een betrapt gevoel stapte ik in het licht. ‘Ja, meester.’
‘Dus je hebt eindelijk een manier naar binnen gevonden,’ zei hij alsof het een
vanzelfsprekendheid was. ‘Ach, ik ben toch klaar. Nu dit onderdeel vervangen is
zal het lopen als een klok.’
Met trage passen kwam ik dichtbij om de machine nader te bestuderen. ‘Ik geloof
u, maar… Wat is het?’
Terpvinger overhandigde een horloge aan mij en droeg op: ‘Bekijk dit eens en
vertel me wie het heeft gemaakt.’
Ik hield deze onder lamp en klapte het open. De versieringen, de wijzerplaat,
het uurwerk was duidelijk vervaardigd door Terpvinger.
‘En?’ vroeg hij ongeduldig.
Ik trok mijn bovenlip op. ‘U hebt het gemaakt.’
Hij schudde lachend zijn hoofd. ‘Nee jongen. Deze machine heeft het horloge gemaakt.’
‘Onmogelijk,’ riep ik. Hoe kon een machine de finesse van een meester nabootsen?
‘Toch wel! Ik heb deze automaton met mijn eigen handen vervaardigd en met alle
gereedschappen uitgerust die het nodig heeft.’ Hij pakte een helm op met
elektrische contacten die Baudot hem had gestuurd. Vervolgens stak hij
cilindervormige stekkers in de helm die deze verbonden aan de automaton. ‘Met
deze helm kan ik de machine alles laten maken zoals ik wil. De plaatsing van
elk rad, elke schroef alsof ik het met mijn eigen handen doe.’
Ik geloofde mijn oren niet. ‘De machine maakt ze,’ zei ik stellig. ‘U niet.’
‘Maar ik smelt samen met de machine,’ antwoordde hij zalvend. ‘Dankzij deze
technologie is er geen verschil tussen ons. Je zei zelf dat ons werk niet is te
onderscheiden.”
‘Ik
kan mij geen machine herinneren,’ sprak agent Skagen hem tegen. ‘Ik ben in het
atelier geweest na Terpvingers arrestatie.’
‘Dan heeft u niet goed genoeg gezocht, agent,’ siste Haemer.
‘We zijn in de kelder geweest!’
De inspecteur kwam tussen beiden. ‘Skagen, niet nu,’ zei hij zalvend en wende
zich weer tot Haemer. ‘Waarom wist niemand dat Terpvinger een leerling had toen
hij werd gearresteerd.’
‘Omdat hij geen leerling had op dat moment,’ antwoordde Haemer
uitgesmeerd. ‘Mijn meester was er heilig van overtuigd geraakt dat deze
automaton zijn eigen handgemaakte stukken produceerde. Ik vond dat een schande,
maar kon er weinig aan doen… Echter,’ onderbrak hij zichzelf,’ voordat ik
verder ga moet ik u iets anders vertellen. In die tijd was ik namelijk al
verloofd met mijn huidige vrouw, Alessia. Zij was een dochter van het
invloedrijke Jonghans geslacht; één van de oudste regentenfamilies van
Amsterdam.
‘Aha. Dat was het dus,’ zei Glysine uitgesmeerd. ‘Haar vader was één van
de eerste slachtoffers van de Horlogemaker.’
‘Geloof mij of niet, inspecteur. Mijn liefde voor haar was oprecht en had niets
met geld te maken.’
“De
dag nadat ik Terpvingers geheim ontdekte, had ik met Allesia afgesproken in een
salon. Ik weet nog dat het een paar minuten voor twaalf was toen ik op de klok
keek; het moment was aangebroken.
‘Ik heb wat voor je,’ zei ik tegen haar.
Alessia was opslag nieuwsgierig. ‘Oh, wat dan?’
Blind graaide in de diepe zakken van mijn kniebroek om van haar ongeduldige
blik te genieten, totdat ik het doosje te voorschijn haalde. Ik legde deze
plechtige in haar hand en zei: ‘Deze is voor jou.’
Ze keek me aan alsof ik een grap uithaalde en klapte de deksel open. Haar ogen
straalde als van een kind die voor het eerst vuurwerk zag. ‘Oh, Eron. Heb jij
dat gemaakt?’ Met open mond haalde ze het horlogemedaillon uit het fluweel.
'Dat moet een fortuin hebben gekost.’
‘Niets is te duur voor jou, mijn lief. We zijn immers twee jaar verloofd.’
‘Oh, Eron… Ik weet niet of ik dit moet aannemen.’
‘Waarom niet? Toe,’ drong ik aan. ‘Doe het voordat de klok slaat.’
Eindelijk mocht ik het medaillon om haar hals hangen en drapeerde de ketting
over haar boezem.
Op klokslag twaalf uur werd de ware aard van mijn meesterwerk onthuld. Het
poortje onderin de wijzerplaat ging open en een vergulde vlinder kwam naar
buiten, klapperende met zijn amber ingelegde vleugels.
Ik voelde me drie keer zo licht toen ik haar verbazing zag.
‘Wat prachtig!’ bracht ze uit. ‘Ik heb nooit zoiets gezien.’
‘Nee,’ zei ik trots. ‘Dit is mijn eerste. Als ik het atelier van meester
Terpvinger overneem zal ik deze aan het gilde presenteren en op de markt
brengen. Het wordt ongetwijfeld een groot succes.’
Mijn succes om precies te zijn. Hoewel mijn meester niet eerzuchtig of jaloers
was, zou mijn vinding op zijn naam komen te staan als ik het met hem zou delen.
Nee, alles moest op zijn tijd gebeuren.
Alessia keek echter ongelukkig en vroeg aanwrijvend: ‘Hoe lang gaat het nog
duren Eron? Mijn vader stelde me van de week weer voor aan een andere, knul,
‘zei ze bedrukt. ‘En ik heb ook behoeftes.’
‘Mijn meester heeft niet lang meer,’ stelde ik haar gerust. ‘Dan zal je vader…’
Ik sloeg dicht - Terpvinger! Nu mijn meester zijn machine had kon hij
doorwerken zo lang als hij wilde.
Over de duivel gesproken. De salondeur ging open en Alessia’s vader, Vendoux
Jonghans kwam binnen.
Vendoux was, zacht gezegd, een forse man met een fronsend gezicht waarvan je
niet kon aflezen of hij blij of boos was.”
‘Stond hij jouw plannen in de weg, Haemer?’ vroeg
Glysine
‘Eerder andersom. Hij zag onze relatie als een verstoring van zijn, dynastieke
belangen. De enige reden waarom hij goedkeuring had gegeven aan onze verloving
was mijn aanspraak op het atelier van Terpvinger. Hoe dan ook…’
“Alessia
keek betrapt weg toen haar vader onze tafel naderde. Een normale reactie van
haar, die mij soms het idee gaf dat ze zich voor mij schaamde.
Zonder te groeten stopte hij zijn sigaar in de asbak op de tafel en keek me
nors aan. ‘Ik hoorde dat je meester voor langere tijd niet meer in zijn atelier
is gezien. Ik hoop dat hij in orde is,’ informeerde hij.
‘Ja, hij is op reis... Hij zal één dezer dagen terugkeren.’
Vendoux trok een wenkbrauw op. ‘Op zijn leeftijd? Heeft hij niets beters te
doen? Tijd is geld... Over de tijd gesproken,’ mopperde hij en trok zijn
zakhorloge te voorschijn. Hij keek er verontwaardigd naar, tikte op het glas en
schudde het driftig door elkaar. Toen dat ook niet leek te werken bromde hij
iets obsceens en zei: ‘Die kan ook weg.’
Ik keek hem met verwijten aan - zo’n mooi antiek horloge. De barokversiering
was ook nog eens onmiskenbaar Zwitsers.
‘Ik kan hem nog repareren,’ pleitte ik, maar heer Jonghans was onverbiddelijk.
‘Onzin. Kapot is kapot. Wat je nieuw koopt is nog beter ook. Weg ermee!’
‘Maar…’
‘Niks maar. Luister, beste jongen,’ preekte Vendoux. ‘Ik hoop dat jij je werk
serieuzer neemt dan je meester. Terpvinger had een huismerk kunnen zijn. Als
hij een goed zakenman was, dan had hij meer personeel in dienst genomen en
goedkopere horloges op de markt gebracht. Niet alles hoeft een kunstwerk te
zijn.”
‘Ja, dat was alles waar Vendoux Jonghans aan
dacht,’ zei Haemer zich uitstrekkend. ‘Guldentekentjes.’
Glysine bestudeerde het medaillon dat de hoofdagent aan hem had overhandigd en
vroeg aan Haemer: ‘Is dit het horloge wat u aan uw vrouw heeft gegeven.’
‘Ach, ze heeft er afscheid van genomen,’ bemerkte hij melodramatisch.’ Het is
al die jaren nooit kapot gegaan. Ik grapte dat het kwam door de liefde die ik
er in had gestoken.’
‘Voor haar, of je werk?’ vroeg Skagen.
Haemer keek hem aan met een dubieuze lach die rond zijn mondhoeken zweemde: ‘Ik
heb al mijn liefde in mijn vrouw gestoken, agent.’
Vervolgens ging hij door met zijn verhaal:
“De toekomst die ik voor mijzelf had
uitgestippeld liep spaak toen Terpvingers machine eenmaal op volle toeren
draaide. Het produceerde het zakhorloges aan de lopende band die tot op de
duizendste van een seconde gelijk liepen. Onze prijzen werden lager en we
verkochten beter dan ooit.
Uiteindelijk had mijn meester geen behoefte meer aan een leerling en verviel ik
in de rol van een veredelde winkelbediende die de meest wanstaltige figuren van
nieuwe uurwerken voorzag. Desondanks probeerde ik me dienstbaar op te stellen
tegenover mijn meester.
‘Kan
ik wat doen? Wat reparaties misschien?’
‘Eh, nee,’ antwoordde Terpvinger verontschuldigend. ‘Die zijn allemaal al
gedaan. Misschien kan je de etalages eens afstoffen.’
Ik
werd een uurwerktechnicus die alles deed wat niets met uurwerken te maken had.
Dat frustreerde mij zo dat ik ervan overtuigd was dat Terpvinger me trachtte
weg te pesten.
Op een dag had ik het gehad en viel tegen hem uit: ‘Ik heb alles schoongemaakt.
Wel drie keer! Ik ben een horlogemaker verdomme geen dienstmeid.’
De oude man reageerde bekoeld: ‘Hm, tja. Misschien wordt het dan tijd dat jij…
ehm.’
‘Wat? Dat ik elders naar toe ga?’ snauwde ik impulsief.
Hij fronste. ‘Ik wilde voorstellen dat jij een bestelling wegbracht. Maar als
je er echt zo over denkt, dan...’
Terpvinger ging niet eens de discussie aan toen ik dreigde met ontslag. Na al
die jaren trouwe dienst kon ik het atelier verlaten als een verpauperde
fabrieksarbeider.
Voor hem had ik mezelf tot op het bot gewerkt, maar werd aan de kant geschoven
voor een machine!
Het was niet het einde van mijn ongeluk.
Op een dag verscheen mijnheer Jonghans voor mijn deur en liet zichzelf binnen
zonder te vragen.
‘Zo, meneer Haemer. Ik begrijp dat uw kans op de werkplaats verkeken is.’
Ik probeerde mijn stuk te houden. ‘Daar lijkt het op. Maar dat is niet erg. Ik
heb al plannen gemaakt om…’
‘Wat? Jij voor jezelf beginnen! Heb je enig idee wat daarbij komt kijken?’
Ondanks zijn verwijten trachtte ik diplomatiek te blijven. ‘Natuurlijk. Ik heb
veel ervaring en ken de leveranciers en groothandelaars. Ik meen…’
‘Dat dondert niet!’ bulderde hij. ‘Ken jij je klanten? Heeft iemand ooit van
jou gehoord? Jij mag blij zijn als je prulletjes langs de straat kan venten met
die chagrijnige kop van je.’
‘Maar…’
‘Nee!’ viel hij in de rede. ‘Ik heb je meer dan twee jaar de tijd gegeven om
iets van je carrière te maken. Genoeg is genoeg. Alessia verdient beter dan een
dromer als jij. De verloving is verbroken!’
Van Alessia vernam ik niets meer. Ik probeerde haar te schrijven en stuurde
zelfs telegrammen, maar al mijn berichten bleven onbeantwoord.
Noodgedwongen moest ik mijn laatste spaargeld uitgeven terwijl de rekeningen
binnen bleven komen. Ik deed pogingen om bij te klussen. Helaas wilde niemand
iets weten van Eron Haemer, terwijl de grootste prutsers de meest wanstaltige
troep verkochten onder oude merknamen.
Uiteindelijk was ik gedwongen turf te
steken buiten Amsterdam, waar het waterpeil was gezakt nadat ze de Zuiderzee
hadden ingepolderd. De graafmachines torende nog hoog boven het verschiet uit -
machinale reuzen die hun arbeid reeds hadden verricht. Nu waren het niets meer
dan roest roden kooien die werden bewoond door grote vogelpopulaties.
In hun schaduw slijtte ik de dagen die werden
bepaald door tijdstabellen die op de seconde werden geklokt door overijverige
voormannen. Als mijn dienst er op zat stond de volgende arbeider al klaar om
mij te vervangen, en vis á versa. Het ritme was zo geestdodend dat het elk
element van mijn leven ging domineren. Ik ging precies op tijd naar bed, stond
op het juiste moment op om elke ochtend op dezelfde tram te stappen zodat ik
altijd op hetzelfde tijdstip arriveerde. Dag in dag uit. Terloops werd de grond
dieper en dieper uitgegraven totdat het veen
boven mijn hoofd torende.
Op een dag had ik een helder moment en werd ik mij bewust van mijn verval. Ik
keek om mij heen en zag iedereen op dezelfde plek staan om dezelfde handelingen
uit te voeren, als automatonen.
Op dat moment kwam een automobiel over de dijk rijden die mijn aandacht trok.
Het was Vendoux Jonghans die sabbelend aan zijn sigaar vanuit zijn dure bak op
ons neer keek.
Uit schaamte keek ik de andere kant op met de hoop dat hij me niet zou
herkennen en stak vloekend mijn spade in de turf.
Ik wou dat hij gewoon kon verdwijnen. Dan was ik nog verloofd. Dan had ik
misschien een atelier. Dan zou iedereen mijn meesterschap erkennen!”
Inspecteur
Glysine kruiste zijn armen. ‘Allemaal heel tragisch Haemer. Ik snap dat je
Jonghans en Terpvinger te grazen wilde nemen. Maar waarom al die andere?’
Gniffelend wijsgerende Haemer: ‘‘Daar, in de polders begon ik te begrijpen hoe
de wereld werkte. Een zekere geleerde heeft ooit gezegd dat God een
klokkenmaker is die op afstand toekijkt hoe al zijn raderen en systemen elkaar
aansturen… Ik ben het niet met hem eens. God is geen klokkenmaker, maar een
uurwerktechnicus. Hij kan alles bouwen, zoals de mens. Maar de mens kan niets
anders dan observeren hoe de mechanismen om ons heen ons aandrijven, en
beteugelen.
‘Wat heeft dat met turfsteken te maken, als ik vragen mag?’
Haemer leunde naar voren. ‘Ik geloof in het Rad van Fortuin, inspecteur.’
Vervolgens tekende hij met zijn vinger een opwaartse halve cirkel in het
luchtledige. ’Op één moment draait u aan het rad mee omhoog…‘ Vervolgens
tekende hij het wiel af met een neerwaartse beweging. ‘ …op het andere wordt
het wiel omgegooid en eindig je onderaan. In de moerassen realiseerde ik hoe
deze wielen in elkaar steken. Ze draaien tegen elkaar in, niet waar?’
‘Het geluk van de één, is de pech van de ander?’ raadde Glysine.
‘Inderdaad. Ik eindigde onderaan het rad terwijl mijn meester het voor de wind
ging.’ Haemer grijnsde en zei: ‘Als zijn rad de andere kant op was gedraaid zou
ik zijn atelier hebben overgenomen, en hij...’ Toen slaakte hij een zucht en
vertelde verder.
“Hoe dan ook, ik eindigde in het veen. Daar ik
werd bestolen, bedrogen en uitgebuit. Mijn ooit zo fijne vingers werden ruw en
dik. Mijn droom om een eigen atelier te beginnen werd mijn enige drijfveer in
het leven. Op goddeloze uren zwoegde ik bij het licht van een gaslamp aan mijn
tweede vlinderklok. Pas nadat ik met een pincet de laatste onderdelen op hun
plaats zette, durfde ik opgelucht adem te halen.
Eindelijk was het klaar!
Meer moe dan voldaan schroefde ik achteloos het horloge dicht en stak de
opwindsleutel in de achterkant. Ik hield de klok in mijn ene hand de sleutel in
de andere terwijl ik het uurwerk opwond. Het geratel heugde mij en het getikt
bracht mijn hart tot rust. Op dat moment was ik even gelukkig…
Totdat mijn horloge als een scherfgranaat uiteen spatte!
Bevroren keek ik toe hoe de onderdelen als knikkers over de grond stuiterde.
Mijn creatie, mijn hoop! Naar de Filistijnen! Tierend viel ik door mijn knieën
te midden van de losse onderdelen totdat ik me bewust werd van de pijn aan mijn
hand. Luid hijgend staarde ik naar de zilveren pin die uit de muis van mijn
hand stak. In een reflex trok ik de pin, waaraan oorspronkelijk de vlinder had
gezeten, uit de wond.
Godsamme, dacht ik. Als ik dit horloge volledig had opgewonden dan was dwars
door mijn hand geschoten.
Langzaam drong het tot me door dat mijn meesterwerk een gevaarlijke mislukking
was. Een mislukking! Al mijn werk… was voor niets geweest.
De
volgende ochtend werd ik op de vloer wakker tussen de raderen en verkropte
bouwtekeningen. Ik had mijn wekker niet gezet en was te laat voor mijn werk,
wat ontslag betekende. Ik had niets meer; geen geld, geen droom, niets!
Tijd verstreek en rekeningen stapelde zich op voor mijn deur. Nog even en ik
zou eindigen in de goot - ik een meester-uurwerktechnicus! Ik kon er niet meer
tegen en moest mijzelf vergelden.
Op een nacht brak ik in bij Terpvingers atelier en begaf mij naar de kelder
waar ik de gewraakte machine aantrof.
Grijnzend hief ik mijn koevoet boven mijn hoofd en was klaar om de eerste sloeg
toe te brengen... Tot ik de helm zag liggen.
Met de koevoet geheven staarde ik gebiologeerd naar de helm die de machine kon
bedienen. Het gaf me een idee. Een duivels idee. Mijn vlinderhorloge! Als de
machine mijn ontwerpen ging maken zouden zijn klanten verwond raken.
Terpvingers klanten verdienden niets minder. Als het bekend werd dat zijn
ontwerpen gevaarlijk waren dan, dan was hij geruïneerd!
Ik liet de koevoet vallen en zette de helm op. Wat ik toen ervaarde was boven
verwachting.
Het was ongelofelijk. Mijn onderbewuste vloeide samen met de automaton. Het was
net zoals Terpvinger beschreef, alsof de acht armen de mijne ware. De automaton
kroop als het waar in het uurwerk kroop en bewoog zich als een spin in zijn web
tussen de tandwielen. Met angstaanjagende efficiëntie kon ik alle onderdelen op
hun plek zetten en nam fouten waar met zijn ogen, die ik zelf nooit had kunnen
waarnemen. Het was een peulenschil om de horloges tot op de duizendste van een
seconde te laten lopen en om mijn eigen toevoeging te verbergen onder de
wijzerplaat.
Toen
ik het atelier ontvluchtte maakte ik zoveel mogelijk horloges buit waardoor het
leek op een gewone inbraak en een paar dagen later lagen de nieuwe zakhorloges
in de etalage.
Gniffelend stond ik voor het raam om de nieuwe stukken te inspecteren en loerde
langs mijn ooghoeken naar een heer die binnenliep. Handenwrijvend
keerde ik mijn rug toe met de gedachte dat het nog maar een kwestie van tijd
was.
En de tijd kwam, maar sneller en hevig dan ik had verwacht…”
Intussen
staarde Glysine naar een vergeeld krantenartikel dat tussen de vellen van het
dossier lag.
Patriciërs omgekomen onder verdachte
omstandigheden
Over
afgelopen dagen zijn meerdere leden van de aristocratie van Amsterdam omgekomen
bij opmerkelijke ongevallen. Meerdere getuigen hebben verhaald dat de
betreffende personen door zakhorloges om het leven zijn gebracht. “Mijnheer
Jonghans had mij zijn nieuwe horloge getoond en wondt deze op…” vertelde één
van hen. ”…Toen leek het net of een spijker uit de wijzerplaat schoot die hem
in de keel trof.”
De stadwacht heeft nog geen commentaar gegeven…
Glysine
streek over zijn kin. Wel heel toevallig dat het eerste slachtoffer Vendoux
Jonghans betrof.
Terloops vertelde Haemer verder, gebarend als een acteur in een stille film:
“…Het krantenpapier kreukelde in mijn vuisten
- Dood? Vendoux Jonghans was dood? Wanhoop en spijt maakten zich meester van
mij. Doden was nooit mijn intentie geweest!
Dezelfde avond keerde ik terug naar het atelier van meester Terpvinger. Het was
geen bewuste beslissing, maar één van radeloosheid. Ik zou u ook niet kunnen
vertellen wat ik tegen Terpvinger zou hebben gezegd als ik de gendarmerie niet
voor zijn atelier had aangetroffen. De moed zakte mij in de schoenen toen ik
tien geüniformeerde agenten daar voor de deur zag staan.
Beschaamd sloop ik een steeg in waar ik door de knieën zeeg en wachtte totdat
ze weg zouden gaan. Ik hoorde Terpvinger nog smeken toe hij werd afgevoerd.
En ik deed niets.”
‘U
meent het. Als ik het me goed herinner is Terpvinger publiekelijk gewurgd op de
Dam,’ zei Skagen beschuldigend. ‘En is zijn lichaam boven de galgenput van de
Volewijk gehangen.’
‘Het is waar,’ bekende Haemer. ‘Ik ben nog over het IJ gevaren hem te bezoeken
op het galgenveld. Vanaf de oever deed de stenen galgenconstructie boven de put
me denken aan een Luikse regulateur-klok. Ik weet nog hoe zijn kooi als een pendule
heen en weer slingerde door toedoen van de kraaien die de laatste restjes van
zijn botten pikte. Alessia zei toen nog dat het zijn welverdiende loon was…
Wist zij veel.’
‘Oh, excuus,’ zei Haemer. ‘Ik loop op de zaken
vooruit. Na Terpvingers executie liep ik Alessia tegen het lijf... Kijk
inspecteur. Onze tandwielen staken zo in elkaar dat zijn dood tot mijn fortuin
leidde.’
Glysine liet zijn montuur op neer over zijn neusbrug glijden. ‘Aha.’
‘Mijn Alessia,’ verzuchtte Haemer. ‘Op dat moment stond niemand onze vereniging
nog in de weg. Nou ja, op haar nieuwe verloofde na dan.’ Haemer glunderde.
’Maar toen waren zoveel van mijn horloges in omloop... Een ongelukje zit in een
klein hoekje.’
De inspecteur legde met een klap zijn pen op tafel. ‘Dus hij werd uw eerste
bewuste slachtoffer? Wat is er gebeurd Haemer? Je zei dat je gebroken was toen
Terpvinger werd gearresteerd.’
Zijn mondhoeken krulden nog verder op. ‘Toen mijn tandwiel eenmaal in de juiste
richting draaide moest ik blijven smeren, inspecteur. Alles moet onderhouden
worden.’
‘Was u bang dat uw wiel terug zou draaien,’ vroeg Skagen.
‘Erger!’ antwoordde Haemer. ‘Stil zou staan. Als één wiel stopt, stoppen er
meer. Hoeveel innovatie heeft u de laatste jaren gezien, agent? We hebben
de Grote Oorlog gehad. De Russische Revolutie. Toch regeert dezelfde elite en
de arbeiders worden nog steeds uitgebuit. Hoeveel tandwielen in het systeem
moet ik slopen voordat ze weer gaan draaien! Hoeveel moeten sterven voordat het
verandering oplevert.’
‘Dus je wilt verandering,’ concludeerde Glysine.
Met geheven vuist sprong Haemer op uit zijn stoel en riep: ‘Ik wil het systeem
breken!’
Skagen duwde hem terug in zijn stoel. ‘Blijf zitten jij!’
Haemer keek hem gekrenkt aan en trok zijn gilet recht.
Glysine
wachtte totdat de verdachte weer recht zat en vroeg: ‘Hoe wilde je dat doen
Haemer?’
‘Door middel van experimenten,’ antwoordde hij. ‘Bijvoorbeeld, stel u eens voor
dat de stadswacht één dag niet meer zou functioneren.’
‘Dan zou in Amsterdam een tweede Parijse Commune plaatsvinden,’ antwoordde
Glysine in de woorden van de commissaris.
‘Er is maar één manier om daar achter te komen,’ zei Haemer en neeg zijn hoofd.
Glysine
legde zijn bril op tafel en stond op. ‘Waarom ben je zo trots, Haemer?’
Hij keek op. ‘Pardon?’
Glysine greep hem bij de kraag en trok hem naar zich toe. ‘Je verstond me
prima! Je mag dan al die tijd zijn ontkomen, nu staat je op het punt te
eindigen in dezelfde kooi als je meester.’
‘Dat zullen nog wel eens zien,’ sputterde Haemer.
‘Oh, dat zullen wij,’ regeerde Glysine honend. ‘Je zal worden veroordeeld als
de Horlogemaker, zal worden gewurgd als een horlogemaker en de geschiedenis
ingaan als iemand die handig was met horloges.’
‘Oh, maar ik kan meer vervaardigen dan horloges inspecteur,’ antwoordde hij.
‘Noem eens wat, Horlogemaker.’
Elke keer als Glysine hem bij die naam noemde werd Haemers hoofd roder: ‘Ik
verzeker u. Ik ben een uurwerktechnicus.’
‘In dat geval is het jammer dat je niet zo herinnerd zal worden,’ zei de
inspecteur en duwde hem terug in de stoel.
Zwijgend
trok Haemer zijn vest weer recht.
Glysine wende zich van hem af. ‘Ik groet u, heer. Uw eega zal dadelijk
arriveren. Zijn er nog dingen die u nu wil verklaren?’
‘Eén ding,’ zei hij korzelig. ‘Ik houd er niet van om te worden onderschat,
inspecteur.’
Glysine lachte om die uitspraak. ‘Ik zal er aan denken. Tot ziens, meneer de
Horlogemaker.’
Na
het verhoor liepen Glysine samen met de hoofdagent over de gangen. Het lachen
was hem intussen vergaan omdat vragen door zijn hoofd bleven spoken – Had
Haemer al die verhalen verzonnen? Waarom? Kon hij nog een troef in handen
hebben?
Hij keek naar het medaillon van diens vrouw. Het was zijn eerste
vlinderhorloge. Mogelijk even dodelijk als al zijn andere.
Terloops bromde de hoofdagent: ‘Ik was er zeven jaar geleden bij toen
Terpvingers atelier werd onderzocht. Er was geen machine in de kelder.’
‘Misschien heeft Haemer deze destijds verborgen,’ voerde Glysine aan.
‘Misschien liegt hij dat hij barst en heeft hij Jonghans bewust vermoord om
Terpvinger de schuld te geven. Misschien bestaat die machine helemaal niet. Zou
je dat ding alleen gebruiken maar om dodelijk horloge te maken?’
Glysine haalde diep adem en steunde: ‘Dat is een goede vraag.’
De
commissaris stond al samen met mevrouw Haemer voor de cel van haar man, toen
Glysine arriveerde.
Mevrouw leek aangedaan. Roerloos keek ze door het luikje naar binnen met een
gemaakte glimlach op haar gezicht. Het verbaasde Glysine hoe jeugdig zij er nog
uitzag ondanks dat ze de dertig was gepasseerd.
‘Wat doet mevrouw hier?’ vroeg Glysine zachtjes aan de commissaris.
‘Gewoon een formaliteit. Mevrouw stond erop dat ze haar echtgenoot zou zien
voor ze haar getuigenis gaat afleggen.’
‘Is dat verstandig?’
‘Het kan toch zeker geen kwaad.’
Intussen
staarde Mevrouw Haemer door het patrijspoortje naar haar man. ‘Zou ik, mijn
echtgenoot, mogen spreken,’ vroeg ze.
‘Het spijt me, mevrouw,’ verontschuldigde de commissaris. ‘Maar dat is op dit
moment niet mogelijk.’
‘Zou ik, mijn echtgenoot, mogen spreken,’ herhaalde ze op dezelfde toon als een
vastgelopen platenspeler.
‘Nee, mevrouw. Echt niet.’
‘Zou ik, mijn echtgenoot, mogen spreken.’
Glysine trok een wenkbrauw op. ‘…Mevrouw. Hoorde u ons?’
‘Zou ik, mijn echtgenoot, mogen spreken,’ herhaalde ze nogmaals.
‘Zzzz-Auw-aahh!’ De vrouw begon te ratelen als een drilboor en minstens zo
luid. De vloer trilde onder hun voeten en de agenten moesten hun oren
beschermen tegen het helse geronk.
De inspecteur kromp in elkaar terwijl zijn trommelvliezen scheurden onder het
geweld. De duistere melancholieke wijs klonk als de duivel die zijn klauwen
over een krijtbord kraste op het ritme van een motorcilinder. Het ging door en
door, zoals alleen een machine dat kon. Of was het een symfonie?
Beelden van de tientallen fabrieken schoten door zijn hoofd van honderden
machines die tegelijkertijd het gehoor van de arbeiders beschadigden.
Plots was het stil.
Glysine
haalde langzaam zijn handen van zijn oren en keek om zich heen terwijl hij
overeind krabbelde.
Voor hem lag Skagen op de vloer met rode striemen in zijn hals. Dood.
Daar stond mevrouw Haemer en ze hield de commissaris op bij zijn keel.
Glysine herkende het vergulde handvat in de buik van mevrouw Haemer. Het lemmet
van het wapen dat onbevlekt uit haar rug stak leek haar niet te deren.
Glysine’s ogen volgde de commissaris als hij viel.
Zijn levenloze lichaam had de grond nog niet geraakt, of de vrouw had zich van
hem afgewend en reikte naar de sleutels die aan Skagen riem hingen.
‘Een automaton…’ sputterde Glysine. ‘Ze is een robot!’
Haemer
peuterde met twee vingers in zijn oren terwijl hij zijn cel werd vrijgelaten en
wierp twee vergeelde buisjes voor Glysines knieën.
‘Nou inspecteur?’ vroeg Haemer terwijl hij met een pink in zijn oor wroette. ‘Zal
ik nog steeds als de Horlogemaker worden herinnerd?’
Glysine schudde zijn hoofd.
‘Dat dacht ik ook.’
‘Waar is uw vrouw? Uw echte, bedoel ik.’ vroeg Glysine.
‘Ach…’ begon hij weemoedig. ‘Op een dag was haar medaillon uiteen gespat en had
haar nek opgehaald. Tja, prototypes. Ik vond het toepasselijk dat mijn
eerste automaton op haar leek.’
‘Je, bent krankzinnig.’
Haemer bleef rustig onder de beschuldiging en zei:
‘Nee, inspecteur. Ik ben een uurwerktechnicus.’
