Mainstream Steampunk: waarom over de drempel wordt getreden

Druk, druk. Bezig met meerdere projecten. Zo ben ik momenteel het interview met Steamer Gearhead aan het uitwerken. Hoop dat ik de loop van komende week af te ronden. En natuurlijk midwinterfair.

Maar goed, in de chaos heb ik intussen aan aantal artikelen liggen waar ik ooit aan begonnen ben, maar nooit heb afgerond. Eén van de vragen die ik mij heb gesteld is onder andere, waarom is Steampunk in opmars. Het is zelfs mainstream in Amerika. Hoe komt dat?

Ooit, lang geleden, heb ik eens gelezen dat de populariteit en kwaliteit van popmuziek is gestagneerd vanwege het internet. Ik heb het niet over de piraterij, maar juist de vrijheid die het mensen geeft. Als jij niet van popmuziek houdt anno 2013 is dat geen enkel probleem meer, zolang je een internet aansluiting hebt. Obscure bands die in het verleden mazzel hadden als ze een keer in een lokaal café mochten optreden kunnen nu wereldwijde faam behalen dankzij het internet.
Dit heeft er echter tot geleid dat iedereen zijn persoonlijke top-40 in elkaar kan draaien en zelf de rangschikking kan bepalen. Dit heeft genres als metal, folk, pagan, etc veel goed gedaan, maar mainstreammuziek zag zijn markt inkrimpen. Maar deze theorie is veel te ingewikkeld voor grote bedrijven als Sony. Nee, nee, nee. De daling van de verkoopcijfers komt door piraterij. Einde discussie.

Anyway, ik trek hier een andere conclusie uit, maar laten we eerst het bovenstaande vervolgen. Volgens de bovenstaande theorie heeft het internet er dus voor gezorgd dat iedereen zijn eigen muziek voorkeuren kan bevredigen. We zijn niet langer afhankelijk van MTV of TMF (verklaart waarom MTV amper nog muziek speelt). Dit heeft echter ook tot gevolg dat individuele artiesten minder relevant zijn in onze ogen. In de jaren 80 en ’90 had iedereen het over Micheal Jackson en Madonna. Iedereen van mijn leeftijd is nog bekend met 2unlimited, 2 brothers of the 4th floor, E-rotic, The Offspring. Niet dat veel van mijn generatie het nog echt luisteren, maar het zijn van die guilty pleasures die een belangrijk deel uitmaakte van onze jeugd… Want we kende toen geen andere muziek.
Sinds de komst van het internet kunnen wij de huidige popmuziek geheel negeren, als we willen. Ik kijk geen televisie. Luister geen radio, tenzij het wordt gespeeld op het werk of ik de file-informatie wil horen. Ik doe dit niet eens bewust. Internet heeft gewoon mijn voorkeur. Het heeft er echter wel toe geleid dat wij moderne trends kunnen negeren, als wij dat willen. De tijdsgeest is sinds het internet niet een gedeelde ervaring meer. We kunnen onze eigen tijdsgeest bepalen. Individualiseren als wij dat willen. Kinderen van doorgewinterde steamers groeien op met Abney Park, Clockwork Giraffe en The Cog Is Dead. Misschien een band als Omnia en Faun. Voor metalheads en folk liefhebbers zal hetzelfde gelden.
Het betekend echter dat de moderne varianten op Elvis Presly, Madonna en Micheal Jackson relevantie verliezen. Ja, we hebben Lady Gaga, maar we negeren haar met evenveel gemak. We kunnen haar selectief uit onze tijdsgeest weren. Zou dit een verklaring kunnen zijn waarom subculturen zoals Steampunk nu boven komen drijven?

Als je het over de jaren ’70 hebt denkt iedereen aan hippies, jaren ’80 aan de punkers, jaren ’90 de gabbers, etc. Subculturen genoeg in het verleden. Maar hippies en punkers waren ‘protest bewegingen’. Ze waren tegen actuele problemen, zoals Vietnam, de Koude Oorlog, milieuvervuiling, etc. Maar hun aanhangers werden ouder en zagen andere meer productieve manieren om deze problemen te bestrijden of verloren hun interesse omdat ze bijvoorbeeld kinderen kregen. Er bestaan nog steeds hippies en punkers, maar vergelijken wij deze nog steeds met hun voorgangers van dertig en veertig jaar geleden?

Welke subculturen zijn nu overheersend waarbij popmuziek een belangrijke rol speelt? Welke televisieserie of muziekkant zijn nu onderdeel van het Nederlandse collectieve geheugen? Of het Westerse Collectieve geheugen?
Persoonlijk vrees ik dat iedereen het begin van de eenentwintigste eeuw zal vereenzelvigen met 9-11, Irak en de economische recessie. Maar los van de complottheorieën die Youtube overspoelen, zijn hier echt subculturen uit ontstaan die zich massaal tegen de invasie van Irak hebben gekeerd? Is hier een heus muziekgenre uit ontstaan? Gezien de ervaring uit de jaren ’70 en ’80 zijn ze opmerkelijk absent.

In plaats daarvan hebben wij een opleving van fantasy en Steampunk. De verfilming van Lord of the Rings en Harry Potter maakte fantasy populair en zorgde ervoor dat vele andere boeken in het genre konden worden verfilmd… En uiteindelijk superheldenfilms. Is het toeval dat het nu gebeurt?
Wendy Pini, de bedenker en tekenaar van Elfquest, zei in een interview; ‘In tijden van crisis stijgt de verkoop van fantasy literatuur. Kennelijk zien mensen het genre toch als een soort toevluchtsoord.’

Ik denk dat er meer achter zit. Ik zal niet ontkennen dat escapisme een belangrijke motivatie is, maar in een tijd dat de Zeitgeist persoonlijker wordt kan ik mij voorstellen dat mensen zoeken naar ‘groepen’ om zich bij aan te sluiten die niet met sport te maken hebben. En welke groepen zijn er nu? Geen hippies. Van Punk moet je houden, net als Metal. Politieke groepen, inclusief extreem links en rechts, gaat waarschijnlijk een stap te ver. Hipsters… Is dat überhaupt een groep.

Dus wat zijn de alternatieven? Steampunk? Het is esthetisch mooi, muziek divers, maar bouwt ook sterk op nostalgie naar tijd die anders is dan nu. Een verleden wat nooit bestaan heeft, waarin creativiteit, goede manieren en technologische vooruitgang de norm waren. Maar ook een verleden waarin technologie alles mogelijk maakte. Het Gene Rodenberry verleden waarin technologie de mensheid beter maakte als ras.
Daarnaast is Steampunk een open gemeenschap. Het enige wat je nodig hebt is een internetconnectie en je kan je aansluiten bij één van de vele Steampunk gemeenschappen. De toegang is laagdrempelig, voor jong en oud. Niemand is geïnteresseerd in jouw politieke standpunten of voorkeuren voor sport of muziek. Je hoeft geen discussies te lezen over de Lord of the Rings of je te verdiepen in een ideologie of religie. Participeren doe je al om commentaar te geven op iemands creaties of zelf eens een foto te posten. En als het internet niet jouw plek is, er zijn tegenwoordig genoeg fairs waar je andere Steamers kan ontmoeten. En Steamers herkennen elkaar gelijk. Aan de andere kant, iedereen herkent een Steamer. In een eenvoudig kostuum kom je al heel ver.

Ik denk dat dit een aantal van de redenen zijn waarom Steampunk nu zo populair is. Wie weet is dit de reden dat het ook een langere levensduur heeft dan andere subculturen. Het is in theorie immuun voor de politieke conjectuur, in tegenstelling tot de hippies en punkers. Ik ben daarom benieuwd wat er gaat gebeuren als de economie weer aantrekt. Zal het een modegrill blijken te zijn? Of zal Steampunk voortgaan totdat de door Gene Rodenberry en Victorianen voorspelde toekomst een realiteit is geworden.