Tijdloze elegantie

Vandaag wat anders dan anders. Dit artikel heb ik eerder geschreven voor zeikkrant.nl  (binnenkort Antonweb.nl ). Het is geschreven voor een publiek dat nooit eerder van Steampunk heeft gehoord wat op zich best een uitdaging was, maar ik ben er zelf best blij mee.


Terwijl ik op mijn ergonomisch toetsenbord van Logitech werk staat een Underwood typemachine   vlak achter me op de kast, al dertig jaar lang en vraag mij af, wat zal het lot zijn van mijn Logitech?
Wie kent ze niet, de oude trappedaal-aangedreven Singer naaimachines of de Underwood typemachines. In heel wat huishoudens staat en dergelijk stuk antiek in het zicht. Als kind typte ik graag op onze oude Underwood, niet om een brief te schijven, maar om de onderdelen te zijn bewegen. Dat is waarschijnlijk de grootste aantrekkingskracht van de oude technologie. Met een beetje logisch nadenken kan zelfs een kind onderdekken hoe de Underwood werkt, puur door te observeren. Toch blijven het mechanische wonderen. Zo wonderbaarlijk zelfs dat het een hele generatie van vormgevers heeft geïnspireerd.
In Nederland is het nog niet doorgebroken, maar het maakt wel een opmars.
Jaap Verbrug is één van de vormgevers van de attractie De Vuurproef in het Spoorwegmuseum te Utrecht dat sinds november 2012 te bezichtigen is.

“Ineens viel het woord steampunk. Toen wisten we: dat is een leuk handvat om mee te beginnen… Soms is Steampunk heel mooi, maar vaak te vergezocht. In De Vuurproef hebben we het spaarzaam toegepast.”

Sommige zullen er wel een van gehoord hebben, maar in Nederland heeft het nog weinig bekendheid. Het begon als grap van drie Amerikaanse schrijvers die zich in de jaren ’80 lieten inspireren door verhalen van Jules Verne en H.G. Wells. Maar twintig jaar later is een wereldwijde subcultuur ontstaan die het best bekend is om de esthetiek van haar uiterlijke vormgeving. De steil is te omschrijven als een combinatie van vrije creativiteit en technologie en (kostuum)geschiedenis.

Het is een uitdaging om uit te leggen wat Steampunk is omdat er geen ronde definitie voor is. Van oorsprong was het een literair genre, afgeleid van Cyberpunk. Later hebben deze verhalen kunstenaars, modeontwerpers en ambachtslieden dusdanig geïnspireerd dat er een heuse een subcultuur uit is voortgekomen, met een specifieke uitstraling die overeenkomt met Gothic en Cosplay.
In de jaren ’80 begonnen schrijvers te experimenteren met ‘wat als?’-verhalen in de traditie van Jules Verne en H.G. Wells. Wat als de moderne-computer in 1850 was uitgevonden? Hoe zou de wereld eruitzien als stoommachines de mens in 1900 naar de maan konden brengen? Dit zijn de werelden die deze auteurs proberen tot leven te brengen. Het zijn mooie werelden waarin alles is voorgegeven in de stijl van de Victoriaanse en Edwards tijd, zoals Baroque en Arte Niveau, maar waar tirannen heersen dankzij technologie die vandaag de nog ondenkbaar zijn. In 1850 bewandelen gentlemen met hoge hoeden en ladies in hoepelrokken de straten van vliegende steden. Zeppelins ten grote van vrachtschepen vliegen over en robots met boilers op het rug bewaken elke straathoek. Het brengt  de toeschouwer terug naar het verleden wat nooit heeft bestaan, maar ondanks alle technologische innovatie haar identiteit niet heeft verloren.

Iemand hoeft niet bekend te zijn met geschiedenis, sciencefiction of Lord of the Rings om de esthetica van Steampunk te kunnen waarderen. Vrouwen vergapen zich aan de victoriaanse jurken en mannen observeren graag de mechanische creaties die horen bij de stijl.

Steampunkers kleden zich anachronistisch, zowel nostalgisch als futuristisch. Meestal is de kleding gebaseerd op de Engelse mode uit de tijd van Dickens en Jules Verne, tevens het begin van de eerste sciencefiction, maar ook de romantiek en het kritiek op het imperialisme van de westerse grootmachten. De verhalen gaan over hoe technologie de mens en zijn maatschappij beïnvloed, in de traditie van Wells en dat doen Steampunkers nog steeds. Ze hergebruiken oude kleding en apparaten in hun kostuums die hen een zekere Retro-look geven.

Waarom ze zich zo kleden kan van alles zijn? Sommige vinden het gewoon leuk om zich te kleden als in de verhalen van Dickens en andere experimenteren met hun identiteit. Maar uiteindelijk draait Steampunk om creativiteit en het in stand houden van ouderwetse technologie en ambachten in een tijd waarin ontwikkelingen zo snel gaan dat vaardigheden en vindingen hun relevantie verliezen binnen enkele jaren.

Ergonomisch Keyboard,
ontworpen door Datamancer

Het gaat bij Steampunk niet om het herleven van het verleden. Het is ook geen kruistocht tegen moderne technologie. Verre van zelfs. Het gaat over hoe wij met technologie omgegaan en de wegwerp-mentaliteit die is ontstaan. Dat is waarschijnlijk de reden dat een groeiende groep mensen nostalgisch zijn geworden naar een tijd dat elk product een kunstwerk was op zijn eigen manier, in plaats dat het ergens van de lopende band is afgerold. Steampunk probeert de elegantie in machines weer terugbrengen en het onderdeel te maken van onze individuele identiteiten. Daarom nemen zij voorbeeld aan het verleden waar, op een één of andere manier, elegantie tijdloos lijkt te zijn.